W STRONĘ NATURY. Skażona toksycznymi związkami gleba, zwałowiska niebezpiecznych odpadów poprzemysłowych i śmieci, grożące zawaleniem ruiny - tak jeszcze kilka lat temu wyglądał rejonie Bytomki w Zabrzu. Jednak dzięki rekultywacji za blisko 29 mln zł udało się przywrócić je przyrodzie i mieszkańcom. Właśnie dobiegają końca prowadzone przez ostatnie dwa lata, zakrojone na wielką skalę prace. Ostatni z dziesięciu obszarów (liczących w sumie ponad 180 hektarów) objętych opracowaniem zostanie oddany do użytku 1 września.

Pomysł, by uporządkować nabrzeże Bytomki pojawił się, gdy otwarto dla turystów zrewitalizowaną kopalnię Guido, która szybko stała się perełką na mapie nie tylko polskich zabytków dziedzictwa poprzemysłowego. Zabrzanie pozazdrościli miastom, w których nabrzeża rzek tętniły życiem, podczas gdy wokół Bytomki „królowały” tereny zdegradowane przez działalność (głównie przemysłową) człowieka. Część z nich (jak obszar przy ul. Hagera) stanowiły wręcz tykające bomby ekologiczne. Aby je posprzątać i zagospodarować, trzeba było gigantycznych pieniędzy. Poszukiwanie przez gminę odpowiedniego programu unijnego, w ramach którego można by zdobyć dofinansowanie, zbiegło się z apelem dyrektora departamentu ochrony ziemi w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, Jerzego Swatonia o rewitalizację takich terenów. Zabrze było pierwszym miastem w Polsce, które odpowiedziało na ten apel, złożyło wniosek i zdobyło pieniądze.

Kiedy jesienią 2014 roku GŁOS donosił o rozpoczęciu prac nad przywracaniem naturze zdegradowanych obszarów nad płynącą przez środek miasta rzeką, wielu nie wierzyło, że śmierdzące dzikie wysypiska i skażona ziemia (będące w przeszłości tematami licznych dziennikarskich interwencji) tak szybko odzyskają dawne walory przyrodnicze.

Rekultywacja terenów w rejonie rzeki Bytomki na obszarze gminy Zabrze w ramach projektu Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych i ochrona brzegów morskich” realizowana była m.in. dzięki dotacji z Funduszu Spójności. Pracami rekultywacyjnymi objęto: okolice boiska orlik w Zabrzu-Maciejowie (ten zrekultywowany teren, będący wcześniej dzikim wysypiskiem śmieci, udostępniono mieszkańcom jako pierwszy, jesienią zeszłego roku), nieużytek na północ od ul. Nad Kanałem w tej samej dzielnicy, wyrobisko po eksploatacji gliny w rejonie Ogrodu Botanicznego, zwał hutniczy przy ulicy Bytomskiej i Hagera, hałdę Ruda po byłej kopalni Zabrze, zwałowiska powydobywcze przy ulicy Trębackiej, pokopalniane stawy zapadliskowe w rejonie ulicy Tarnopolskiej oraz teren byłej koksowni Concordia w rejonie ulicy Hagera.

Właśnie ten ostatni obszar, o powierzchni blisko 10,5 hektara, gdzie rekultywacja wiązała się z wieloma wyburzeniami oraz koniecznością usunięcia lub oczyszczenia grubej warstwy skażonej gleby, nastręczał wykonawcom najwięcej trudności (w części północnej i środkowej nadal, dla oczyszczenia terenu z toksycznych węglowodorów, wprowadzane są specjalne, rozkładające je szczepy bakterii). Ważne, że większość gruzu z wyburzonych obiektów (po przebadaniu na obecność szkodliwych substancji) zużyto na podbudowę ścieżek pieszych i rowerowych oraz zasypanie zapadlisk. Z uwagi na ich wartość historyczną zachowano pięć obiektów budowlanych, jako świadectwa przemysłowej historii miasta: halę krystalizacji naftalenu, wieżę strażacką, baterię koksowniczą, fragment instalacji przygotowywania paku do baterii oraz mur oporowy (pozostawiony jako trwała ruina). Teren przecina ścieżka dydaktyczna z trzema stacjami, zaopatrzonymi w tablice wkomponowane w betonowe bloki, informujące o wartościach przyrodniczych zrekultywowanego terenu i jego przemysłowej przeszłości. Teren przystosowano do korzystania przez osoby niepełnosprawne poprzez małe nachylenia ciągów komunikacyjnych i brak barier poprzecznych. Na zrekultywowanym terenie planuje się docelowo nasadzenie około 1,4 tys. drzew i krzewów oraz obsianie go odpowiednio dobranymi gatunkami traw .

- Całkowity koszt projektu to 28,9 mln złotych, z czego blisko 24,6 mln złotych stanowiło dofinansowanie z Funduszu Spójności, a reszta pochodziła ze środków własnych gminy – wylicza Jolanta Błaszczak, główny specjalista ds. ochrony środowiska w wydziale ekologii Urzędu Miejskiego w Zabrzu. - W ramach działań dodatkowych, poza projektem, na trzech zrekultywowanych obszarach - nieużytkach w Maciejowie obok orlika i na północ od ul. Nad Kanałem oraz zwale hutniczym przy ul. Bytomskiej i Hagera - ustawiliśmy 30 lamp z ogniwami fotowoltaicznymi, które zapewnią oświetlenie tych terenów po zmroku, co wydłuży możliwość korzystania z tych terenów i zwiększy bezpieczeństwo odwiedzających. Ta ostatnia inwestycja zrealizowana została z udziałem dotacji i pożyczki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska. Koszt tej inwestycji to 129 tys. złotych, z czego dotacja WFOŚiGW wyniosła ponad 16 tys. złotych, zaś pożyczka blisko 77 tysięcy. 

Tekst ukazał się w Głosie Zabrza i Rudy Śląskiej (nr 33, 20 sierpnia 2015) na kolumnie W STRONĘ NATURY, która jest współfinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. Treści zawarte w publikacji nie stanowią oficjalnego stanowiska organów Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.