ZABYTKOWA ZIELEŃ. Przeprowadzona cztery lata temu ocena wykazywała, że środowisko naturalne Zabrza jest tylko w nieznaczny stopień zdegradowane przez przemysł. Zachowało się u nas wiele cennych przyrodniczo miejsc, głównie w północnej i południowej części miasta. Do silnych przekształceń, na skutek zaniechanej już eksploatacji górniczej, doszło jedynie na wschodnich terenach. Mamy także wiele rejonów (i obiektów) o szczególnych wartościach przyrodniczych, takich jak lasy komunalne (pisaliśmy o nich szeroko w listopadzie), parki, tereny z akwenami wodnymi, a także miejsca będące środowiskiem dla zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt, roślin lub grzybów oraz drzewa-pomniki przyrody (dęby szypułkowe przy ul. Rybnej w Makoszowach oraz w Rokitnicy, wiąz szypułkowy przy ul. Dalekiej, kasztanowiec zwyczajny przy ul. Badestinusa, leszczyna turecka przy pl. Traugutta, buk pospolity przy ul. Żniwiarzy oraz obok niej kolejny dąb szypułkowy, a także jałowiec wirginijski, grab pospolity i buk pospolity rosnące przy ul. Jordana). Mamy także w Zabrzu dwa miejsca wpisane do rejestru zabytków jako tereny o szczelnych walorach przyrodniczych. To znany i popularny park im. Poległych Bohaterów przy ul. Dubiela oraz Cmentarz Żydowski przy ul. Cmentarnej.

     Cmentarz został objęty ochroną prawną przez Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach i wpisany do rejestru dokładnie 18 września 1992 roku. Granice ochrony obejmują cały zespół nekropoli, a więc nie tylko pamiątki dotyczące grobów, ale również układ przyrodniczy. Obiekt założony został w drugiej połowie XIX w., gdy w mieście powstała gmina żydowska. Pogrzeby odbywały się tutaj od roku 1872 do 1954. Zachowało się około 500 nagrobków - zarówno tradycyjnych macew, jak i monumentalnych grobowców naśladujących te, które znamy z cmentarzy chrześcijańskich.
Grunt pod nekropolię podarował gminie żydowskiej książę Guido Heckel von Donnersmarck, parcela znajdowała się na ówczesnych peryferiach miasta. Niedługo po powstaniu cmentarza wybudowano tam dom przedpogrzebowy, w którym mieściło się bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza. Z końcem XIX wieku, a także później, obiekt powiększano. Obecnie na powierzchni 1,5 hektara odnajdziemy kilkaset nagrobków. Najpiękniejsze z nich powstały na przełomie XIX i XX w. i należą do rodzin Herzbergów, Goldmannów, Borinskich, Leschnitzerów. Grobowiec Böhmów, wykonany z czarnego granitu szwedzkiego, jest wśród nich najokazalszy. Najstarszymi zaś są nagrobki Moritza Adlera oraz Johanny Friedmann, zmarłych w roku 1872. Pod murami pochowano także w 1918 roku żołnierzy rosyjskich z obozu jenieckiego w Zabrzu. Na terenie cmentarza odnajdziemy również zbiorową mogiłę z czasów II wojny światowej więźniów zlokalizowanej w rejonie miasta filii niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau. Ponieważ przez lata cmentarz był pozbawiony opieki, ulegał stopniowej dewastacji, a wiele cenniejszych nagrobków padło ofiarą złodziei. Obecnie opiekę nad cmentarzem sprawuje Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzem Żydowskim w Zabrzu. Niezwykle ciekawy i oryginalny jest drzewostan cmentarza, obejmujący kilkanaście gatunków drzew, w tym platany klonolistne posadzone w pierwszych latach istnienia cmentarza. Większą część powierzchni cmentarza i jego bujny drzewostan porasta bluszcz pospolity, nadający obiektowi charakter literackiego tajemniczego ogrodu.
    Park im. Poległych Bohaterów obejmuje 13,03 ha przy ulicy Pawła Dubiela, pomiędzy ulicą Dionizego Trocera, rzeką Bytomką i dawnym kanałem sztolniowym. Jako jedyny park zabrzański został objęty ochrona prawną przez wojewódzkiego konserwatora i został umieszczony w rejestrze 10 maja 2012 roku. Wpis obejmuje układ kompozycyjny parku wraz z alejkami i ścieżkami spacerowymi oraz zespół drzewostanu parkowego. Park został zaprojektowany przez berlińskiego architekta krajobrazu prof. Gustava Allingera. Jego budowa ruszyła w 1924 roku na terenach pomiędzy rzeką Bytomką a kanałem sztolniowym, zasypanym w latach 1953-1956. Ówcześnie nosił nazwę Stadt-Park lub Skagerrak-Park. Projekt obejmował nietuzinkowe rozplanowanie ścieżek, zakrętów, schodków, polan, placyków i poszczególnych gatunków krzewów i drzew na 14 hektarach. Skład gatunkowy drzewostanu charakteryzuje się unikatowymi gatunkami i odmianami drzew egzotycznych, takich jak surmia bignionowa, kasztan jadalny, orzech szary. Na uwagę zasługują też aleje lipowe, platany oraz dorodne drzewa iglaste.
   Dzisiaj park odzyskuje blask dzięki rewitalizacji pod kierunkiem wydziału infrastruktury komunalnej Urzędu Miejskiego w Zabrzu. Dokonano wielu nowych nasadzeń, w tym drzew, uporządkowano łąki, zainstalowano oświetlenie ledowe. W centralnej części, gdzie kiedyś był brodzik z małym wodotryskiem, a potem po prostu betonowy krąg, powstała duża fontanna. Sprzyjać będzie wypoczynkowi na placach zabaw oraz specjalnych terenach z urządzeniami do uprawiania gimnastyki czy choćby przesiadywaniu w sąsiedniej kawiarence. W planach jest także odrestaurowanie muru oporowego wraz z reprezentacyjnymi schodami od strony ul. Dubiela oraz renowacja alejek spacerowych.

Tekst ukazał się w Głosie Zabrza i Rudy Śląskiej (nr 51/52 z 19 grudnia 2019) na kolumnie W STRONĘ NATURY, która jest współfinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. Treści zawarte w publikacji nie stanowią oficjalnego stanowiska organów Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.